Hồi 18 tuổi, nghĩa vụ đầu tiên mà thế giới trao cho tôi là: "Bạn muốn làm nghề gì?"...
Hồi 18
tuổi, nghĩa vụ đầu tiên mà thế giới trao cho tôi là: "Bạn muốn làm nghề
gì?"
Tôi thật
may mắn vì là người rất ít phân vân, và cũng ít sự lựa chọn. Giống như khi mình
đi mua xà bông, có ít hàng lúc nào chọn cũng nhanh hơn là có 200 loại xà bông
trên kệ. Khả năng ít, cơ hội ít, điều kiện ít - khiến tôi nhanh chóng nhìn ra
thứ mình cần làm cho câu hỏi đó.
Sau
này nhiều bạn của tôi hỏi, tại sao tôi lại làm nghề viết? - Tôi hỏi lại họ:
"Cậu nghĩ xem, tớ không hề biết tính toán, giao tiếp rất bối rối, với tiền
bạc lại càng mù mờ, và tớ chỉ yêu thích có mỗi một thứ, thì tớ biết làm gì bây giờ?"
- Câu trả lời đó rất thành thật. Tôi biết mình không có nhiều chọn lựa, và tôi
vui lòng vì được sống mỗi ngày với việc mình thích làm - và có thể tự nuôi
thân.
Nhưng
giờ là 11 năm sau tuổi 18, tôi giật mình thắc mắc: Tại sao mình lại để cho thế
giới trấn áp mình bằng câu hỏi "Bạn muốn làm nghề gì?" Trong mắt của
những bạn ấy dâng lên sự phân vân về cùng bài toán mà tôi may mắn không bị rối.
Nhiều người đáp lời: "Tôi muốn làm...", có người không thể đáp lời vì
"tôi chưa biết mình muốn làm...".
Ở khoảng
này của cuộc đời, tôi nghĩ, câu hỏi đã sai. Câu hỏi "bạn muốn làm nghề
gì?" đã nhất thể hóa cả cuộc đời chúng ta lại làm một với nghề nghiệp
tương lai. Trong một bộ phim giả tưởng, mỗi đứa trẻ lớn lên nhận một cái nhãn
hiệu, và chúng mặc bộ quần áo đồng phục đó, bước vào công xưởng đó của thế giới.
Câu hỏi trên là quá trình dán nhãn hiệu - chúng ta được chỉ định mang một nhãn
hiệu nào đó, và được mong chờ sẽ hành động nhất quán theo cái nhãn hiệu đó - và
từ đó chúng ta thật sự an toàn.
Nhưng
có một lần, tôi ngồi trò chuyện với người bạn trên một chuyến đò - tự chèo - giữa
sông. Bạn tôi vừa thở hồng hộc vật lộn với chèo, vừa nói: "Tôi không bao
giờ tự hỏi mình muốn làm gì, và vẫn rất ổn!" - Rất ổn - là một trạng thái
tôi chưa trải qua, mỗi khi buông lỏng câu hỏi bên trên ra vào tuổi trẻ của
mình. Tôi sợ, tôi hoang mang, tôi rối bời và làm loạn xoạn mọi thứ lên.
Chúng
ta chỉ sống từ 8 -10 giờ mỗi ngày với công việc mình làm, có nghĩa là ta còn 16
- 14 giờ mỗi ngày cho những phần khác của cuộc đời. Phần ấy lớn hơn công việc,
quan trọng hơn "làm nghề gì" - nhưng không một ai hỏi.
Trong
lúc chèo đò, bạn tôi nói, anh nghĩ thứ mà anh thiếu nhất thời trẻ là một thần
tượng nghề nghiệp để noi theo. Anh không biết làm việc và có giá trị là thế
nào, không hiểu niềm vui tạo ra một giá trị là sao, thậm chí, không có một ai
trong nghề đủ trong sáng để hấp dẫn anh dùng trái tim để hành động theo nó. Thiếu
thần tượng nghề nghiệp - hay nói khác đi - thiếu một tấm gương giá trị là một
điều nguy hiểm mà ta gặp phải.
Thiếu
họ, ta không hiểu mình muốn trở thành ai? - Tôi có thể làm một người viết, đó
là nghề tôi đã chọn, nhưng tôi sẽ trở thành người viết thế nào - đó là phần
quan trọng hơn.
Bạn có
thể trở thành một người thợ sửa điện - nhưng bạn sẽ làm gì để có giá trị với
công việc của bạn, hay bạn có nghĩ nghề của mình tạo ra một sự thỏa mãn nghề
nghiệp ra sao hay còn giá trị gì thêm ngoài tiền lương?
Người
ta có thể trở thành một giáo viên, có thể biết rất nhiều kỹ thuật giảng dạy -
nhưng họ muốn tạo ra giá trị gì cho những người học trước mặt? Họ muốn là một
người giáo viên thế nào?
Phần hệ
quả sau đó đã không được trả lời.
Không
biết mình trở thành gì, có giá trị gì, hay có vì giá trị đó mà tận hưởng thế giới
trước mặt - đó là phần khuyết thiếu ức chế và bất hạnh của những kẻ chỉ đặt một
câu hỏi “làm nghề gì” và điên cuồng chạy về phía nó.
Có người
thầy chọn đi dạy vì muốn nhìn thấy thứ họ được học không mất đi, và muốn đưa những
đồng nghiệp trẻ hơn đến với mức độ chuyên nghiệp trong nghề. Có người lao công
trong chung cư lo lắng cho nước mưa tràn vào nhà hàng xóm, lo kẻ trộm giả làm
người bán hàng lên chung cư, lo chiều mưa không đóng cửa sổ mưa sẽ tràn vào nhà
một bà lão lớn tuổi gần đó. Có người thầy làm cơ sở vật chất muốn chắc chắn lớp
học tiện nghi và đầy đủ nhất cho buổi học ngày hôm sau trước khi anh đóng cửa
phòng ra về. Có những người viết, muốn tạo ra di sản lớn hơn một bài báo - khi
anh chọn đặt bút xuống và hành động vì điều anh cho là quan trọng.
Cái phần
đó, thiếu hụt và đáng thương hại biết bao nhiêu. Nó tạo ra những người giới thiệu
mục tiêu của mình rất nhiệt thành: “Tôi muốn thành ca sĩ”, “tôi muốn thành
doanh nhân”, “tôi muốn thành phi hành gia”, “tôi muốn thành giáo viên” – và đến
khi buộc phải chọn lựa đúng – sai trong nghề, đạo đức – vô đạo đức, giá trị -
vô giá trị... thì họ lại vật lộn, đau khổ và thất vọng vì nghề nghiệp của mình.
Có rất
nhiều người đã lớn lên, tuyệt vọng chạy theo với một nhãn hiệu bước vào đời để
có thể giống với bất kỳ ai khác (cũng là những tay đua trên một mặt trận) - mà
quên đi mất câu hỏi: "Tôi muốn trở thành ai?" – Câu hỏi đó quyết định
14 -16 giờ còn lại mà ta muốn sống trong đời này ra sao và hạnh phúc thế nào...
Câu hỏi
đó, chắc tuyệt chủng rồi...
Và tôi
chưa bao giờ tự hỏi.... Thật ghê rợn.
Khải
Đơn
